Onderzoekers schatten dat robotisering in de komende jaren twee tot drie miljoen banen laat verdwijnen. Als die voorspellingen uitkomen, dan is de tol van de technologische ontwikkeling loodzwaar. Sandjai Bhulai, sinds ruim een jaar hoogleraar Business Analytics aan de VU in Amsterdam, denkt dat dit verlies kan worden gecompenseerd door nieuwe bedrijvigheid op basis van ‘datagedreven werken’.
Sandjai Bhulai, de 41-jarige professor aan de VU en medeoprichter van het Amsterdam Center for Business Analytics, ziet vergaande automatisering en robotisering niet als een bijzondere bedreiging. ‘De komst van computers, zo werd lang gedacht, zou ook miljoenen mensen het werk kosten; kijk wat er gebeurd is. De ontwikkeling van datawetenschap schept net zo goed nieuwe mogelijkheden. Automatisering in combinatie met AI geeft net zozeer nieuwe kansen en leidt tot een transformatie die groei brengt.’
Bhulai’s zorg is niet dat er banen verdwijnen, maar dat we ons werk anders moeten inrichten. ‘Het klopt dat traditionele banen verdwijnen als we op de oude voet verder gaan. Wie de nieuwe kennis en mogelijkheden van data combineert met nieuwe technologie, schept nieuwe bedrijvigheid en nieuw werk.’ Een deel van de ontwikkeling bevindt zich nog achter de horizon. Naar schatting twee derde van de kinderen die nu tussen 12 en 18 jaar oud zijn, heeft straks functies en banen die nu nog niet eens bestaan, zo zegt een onderzoek.’
data centraal in zakelijke arena
De vestiging van een nieuwe leerstoel Business Analytics aan de VU in 2016 komt voort uit de overtuiging dat data centraal komt te staan in de zakelijke arena. De nieuwste succesvolle disruptive business modellen zijn volledig gebaseerd op data, niet op traditionele resources, zegt Bhulai. ‘Kijk naar Uber, AirBnB en andere relatief nieuwe diensten. Allemaal nieuwe business waarin waardevolle data over behoeften en koopgedrag van consumenten wordt gecombineerd met nieuwe technologie en toepassingen.’
Ubers zijn zogeheten exo-organisaties, bedrijven die exponentieel groeien en die in een paar jaar tijd een enorm marktaandeel en marktwaardering vergaren. Zij hebben onder meer gemeen dat ze ‘staff on demand’ doen. ‘Ze hebben niet of nauwelijks mensen in vaste dienst, ze huren skills in. Kijk naar Bunq, de nieuwe bank. De CEO zei laatst: wij zijn geen bank. Wij zijn een IT-bedrijf met een banklicentie. Ik vind dat tekenend voor het nieuwe ondernemen. Uber, AirBnB en Bunq zullen gevolgd worden door vele andere nieuwe enterprises, sommige flink disruptief. Die nieuwe bedrijvigheid drijft sterk op data en technologie.’
nieuwe bedrijvigheid
De resource van de nieuwe bedrijvigheid: data. Uber koppelt chauffeurs aan klanten voor ritten. AirBnB koppelt verhuurders aan gasten. ‘Nieuwe bedrijvigheid, die voortkomt uit datagedreven werken. Zo vinden bedrijven zichzelf opnieuw uit. Als PostNL nog helemaal zou inzetten op postbezorging, dan zou het nu niet meer bestaan. Dat bedrijf laat postbezorgers data verzamelen voor verzekeraars, over wie huizen met een rieten dak heeft. Met wat fantasie kan je bezorgers zelfs een kleine taak geven in de zorg, door ze even te laten aanbellen bij zorgafnemers – ‘gaat het goed met je meneer?’ Ondernemers zullen zo nieuwe toepassingen moeten bedenken om relevant te blijven. Doen ze dat niet, dan verdwijnen er banen.’
De nieuwe ondernemers denken aan de klant en snijden hun product of dienst daar volledig op toe. ‘Bij Bunq gebeurt dat bijvoorbeeld, vanuit de kern. Binnen vijf minuten een bankrekening openen en die volledig beheren vanuit een app, dat is het soort laagdrempelig bankieren dat de moderne mens zoekt! Bunq vraagt feedback van klanten en handelt er naar. Bunq experimenteert, met het doel om het aanbod precies goed te maken – flexibel schakelend! Zij gebruiken de data over de klant om de dienst precies goed te maken. Dat is wat anders dan reguliere, gesloten grootbanken die wat AI door hun productaanbod mixen, maar niet echt vernieuwen.’
disruptie komt van buiten
Die reguliere partijen moeten in de visie van Bhulai op hun tellen passen. ‘Disruption komt van buiten, van entrepreneurs die op een nieuwe manier kijken naar behoeften van consumenten. Als je niet mee-ontwikkelt, zal iemand van buiten jouw kring met de beschikbare data nieuwe toepassingen ontwikkelen. Zo is er een reële kans dat blockchain straks van reguliere banken transactieverwerkende instituten maakt. En niks meer.’
Die datagedrevenheid en creativiteit zit in de genen van de nieuwe ondernemer, die graag multidisciplinaire teams aan het werk zet om continu te vernieuwen. ‘In die nieuwe omgevingen denk je niet meer in termen van banen of jobs. De definitie van ‘baan’ gaat veranderen. Je werkt in een team, of je nu in loondienst bent of wordt ingehuurd. Traditionele banen bestaan straks niet meer, er worden skills ingehuurd. Daarin heb je niet één baan, maar misschien wel verschillende rollen waarmee je je brood verdient. De millennial van vandaag verwacht niet anders.’ De nieuwe werkers en ondernemers zijn per definitie geschoold in data, tech-savvy, gericht op samenwerking, in staat snel te schakelen en sterk in communicatie, denkt Bhulai. ‘Althans: als ze succesvol willen zijn.’
ouderen niet kansloos
Kortom: de nieuwe werkgelegenheid waar Sandjai Bhulai op vertrouwt, is gebaseerd op wat in de wereld van business analytics ‘Data Driven Business Model Innovation’ wordt genoemd. Een andere manier van denken en werken, met andere skills, en vooral: datagedreven. De nieuwe professionals die daarin functioneren, zijn de data scientists, de business analytics professionals, de wiskundigen, statistici en informatiekundigen die vandaag de dag afstuderen in relatief nieuwe studierichtingen die onder meer aan de VU en de UvA in Amsterdam bestaan.
Let wel, zegt Bhulai: het zijn niet per se de millennials die zich in deze nieuwe wereld thuisvoelen. ‘De veertigers en vijftigers, gegroeid in traditionele industrieën zijn niet kansloos. Ze hebben een enorme toegevoegde waarde, door hun kennis en ervaring. Ze zullen wel op een nieuwe manier naar kansen kijken, naar mogelijkheden. Zij moeten meer gaan denken als Bunq, Uber, Facebook en Google. ‘
Is Bhulai de optimist die denkt dat het robots ons met data in de hand zullen domineren? ‘We moeten AI niet ontwikkelen om robots het werk van mensen te laten overnemen, maar om interactie mogelijk te maken. Die AI gaat ons ondersteunen. Wij moeten de visie hebben om ons af te vragen ‘wat kan AI voor ons doen’? Laat data en AI voor ons werken en dan ontstaat nieuw ondernemen. Met nieuwe bedrijvigheid en nieuwe rollen en jobs voor mensen. En daar ben ik dan wél optimistisch over.’
